Tych albańskich artystów na pewno nie znasz!

W malowniczym kraju położonym na skraju Bałkanów, artyści od wieków uwieczniali piękno swojej ojczyzny. Rozkwitali oni niczym kwiaty na bujnej polanie, jaką jest historia sztuki. Jaka była ich twórczość? Przede wszystkim była bogata w tradycję i kulturę tego niesamowitego zakątka świata, ale także zawsze w jakimś stopniu odzwierciedlała jego nowoczesność i niepowtarzalność. Jeśli podejmiemy decyzję o przemierzeniu artystycznego pejzażu Albanii, to stworzymy sami sobie okazję do odkrycia niesamowitych i fascynujących opowieści związanych z ludźmi sztuki. To możliwość otworzenia się na nową perspektywę odnoszącą się do dziedzictwa całej ludzkości. 

Onufri — kim był i co o nim wiemy? 

Onufri jest znany również jako Onouphrios z Neokastro lub Onouphrios Argytes. Był to wybitny arcykapłan żyjący w XVI wieku. Można mówić o nim, iż był centralną postacią w szeroko pojętej historii malowideł ściennych oraz prawosławnych ikon. Jego wpływy sięgały daleko poza Albanię, między innymi do Elbasan oraz Kastorię (tj. Macedonia). Warto wiedzieć, że założył on szkołę dla malarzy w Beracie. Kształcili się tam najróżniejsi artyści, rozwijając wówczas swoje unikatowe style. Onufri natomiast zdobywał swoją wiedzę w Wenecji. On sam swojemu malarstwu z zasady nadawał charakter stricte renesansowy. Po dziś dzień jego dzieła dosłownie emanują oryginalnością, a osoby posiadające średnio zaawansowane pojęcie o sztuce z łatwością zauważą tam elementy postbizantyjskie obraz gotyckie.

Na temat życia Onufriego wiemy niestety bardzo mało. Tak naprawdę fakt, iż taki artysta istniał został ponownie odkryty stosunkowo niedawno, bo w XX wieku. Możliwe, że przyszedł na świat w okolicy Berat lub Kastorii, albo w Republice Weneckiej. Nie jest to jasne, przez co wiele osób uznaje te zagadnienia jako przykłady tych spowitych tajemnicą. Onufri był jednym z członków Greckiego Bractwa Weneckiego, a gdy podejmował próby malowania ikon chrześcijańskich, stawał na wysokości zadania w roli niemalże strażnika kultury sprzed Imperium Osmańskiego.

Onufri udzielał się w Beracie, Kastorii i Sklecan. Odbił się bardzo wyraźnie w historii sztuki albańskiej, a jego dzieła sygnował niekiedy jako „Protopapas”, co zaświadcza o jego pozycji w hierarchii kościelnej. Niektóre z jego wybitnych ikon obecnie znajdują się w Narodowym Muzeum Sztuki Średniowiecznej zlokalizowanym w Korcach. 

Sali Shijaku — wybitny malarz z Albanii

Sali Shijaku rodził się 12 marca 1933 roku i zmarł 24 czerwca 2022. Był niezwykle utalentowanym albańskim artystą, który zainteresowanie malarstwem przejawiał od najmłodszych lat. Sali był synem kupca, a swoją wiedzę zdobywał w artystycznym liceum zlokalizowanym w Tiranie (konkretnie w szkole Jordan Misja). Pracował tam wówczas pod czujnym wzrokiem Abdurrahima Buzy i Nexhmedina Zajmiego. Sali Shijaku kontynuował proces swojej edukacji w Akademii Sztuk Pięknych Ilji Riepina w Leningradzie.

Kiedy Sali zdecydował, że powróci do Albanii — co miało miejsce w 1961 roku — pozostawał pod silnym wrażeniem historii bohaterów państwa, z którego pochodził. Rok później światło dzienne ujrzała jedna z jego najbardziej niezwykłych prac zatytuowana „Bohaterowie Vigu”. Na jego płótnach dojrzeć można postacie takie jak chociażby Mic Sokoli czy też Vojo Kushi. To był sposób, w jaki malarz starał się oddać hołd ich poświęceniu dla dobra Albanii oraz jej mieszkańców. Warto wiedzieć też, iż Sali nie ograniczał się wyłącznie do farb i pędzla. Podejmował również próby eksperymentowania z innymi formami sztuki, np. wytwarzaniu ceramiki, gdzie również zgrabnie wplatał najróżniejsze motywy ludowe. 

W roku 1965 w Tiranie pierwszy teraz pokazane zostały dzieła Shijaku. Miało to miejsce w trakcie tak zwanej wystawy indywidualnej. Sztuka tego artysty zdobyła wówczas wiele pochwał i stało się to nie tylko na arenie albańskiej, ale również tej międzynarodowej. W krótkim czasie prace tego malarza zyskały zainteresowanie wsród mieszkańców Włoch, Rumunii, Chin oraz Turcji. Efektem tego była organizacja licznych wystaw na terenie wymienionych państw. 

Dziedzictwo artystyczne Shijaku jest aktualnie dostępne w Narodowej Galerii Sztuki w Tiranie, gdzie zabezpieczono aż 92 z jego wyrażeń artystycznych. Pozostałe prace natomiast znajdują się np.  kolekcjach prywatnych ludzi z całego świata. 

Ibrahim Likmetaj Kodra — człowiek wielu talentów 

Ten artysta przyszedł na świat w niesamowicie malowniczym Ishëm położonym w Albanii. Jego rodzicami byli Murata oraz Xhixhe. Ibrahim od małego interesował się różnymi formami sztuki. Inspirowała go między innymi Królowa Geraldyna. Za jego życia istniało wiele plotek, z których liczna część koncentrowała się na rzekomych powiązaniach Ibrahima z kręgami królewskimi. Jednak warto wiedzieć, że sam artysta podobne oskarżenia traktował z niebywałą lekkością i zdawał się nimi zbyt mocno nie przejmować. W trakcie studiowania sztuk pięknych w słonecznej Italii, Kodra jeszcze mocniej otworzył się na szeroko pojęty artyzm. W 1944 roku podjął decyzję o założeniu własnego warsztatu w Mediolanie. Ciekawy jest faktem, iż pod koniec pierwszej połowy XX wieku często prezentował on swoje dzieła w Rzymie. W tym samym mieście nawiązał wiele intratnych przyjaźni, w tym np. tę z Pablem Picasso. 

Wybitne prace Kodry zaczęły wreszcie zdobił najbardziej istotne muzea oraz budynki znajdujące się na terenie Mediolanu. Z kolei wystawy, w których uczestniczyli między innymi Picasso czy też Henri Matiss oraz inni ważni w świecie sztuki artyści, coraz częściej miałby związek również z Ibrahimem. 

Prace Kodry można podziwiać w wielu prestiżowych miejscach, jak chociażby Muzeum Watykańskie. Zdobyły one ogromne uznanie! W 1966 roku malarz ten został doceniony poprzez nagrodę „Honor Narodu”, co miało miejsce rzecz jasna w Albanii. Kilkadziesiąt lat później — w 1996 roku — zaraz po namalowaniu przez Kodrę dzieła „Albania Fantastica”, otrzymał on tytuł konsula honorowego, jak również paszport dyplomatyczny Republiki Albanii. Warto wspomnieć, że część dzieł tego artysty znajduje się obecnie w Nowym Jorku.

Edi Hila — albański artysta współczesny

Kim jest Edi Hila? Jego właściwe imię i nazwisko brzmią Eduard Agostini. Urodził się 13 października 1944 roku w przepięknej miejscowości Szkodra. Ze względu na fakt, iż jest to przedstawiciel sztuki nowoczesnej w Albanii, Hila musiał przejść przez artystyczne inicjacje w tirańskim liceum Jordan Misja. Wreszcie w 1967 roku zakończył on swoją malarską edukację, co nastąpiło w Akademii Sztuk Pięknych, znajdującej się również w bieżącej stolicy jego ojczystego kraju. 

Zaraz po tym, jak Edi Hila uzyskał wykształcenie, rozpoczął pracę w charakterze scenografa w albańskiej telewizji. Niestety, po krótkim czasie (w 1973 roku) znalazł się w samym centrum bardzo kontrowersyjnych wydarzeń. Oskarżono go wówczas o promowanie sztuki, która to miała być niezgodna z socrealistycznym normami, jakie w tamtym okresie funkcjonowałby w Albanii. Obraz Hili o tytule „Sadzenie drzew” oraz stworzona przez niego scenografia na potrzeby XI Festiwalu Piosenki okazały się idealnym wręcz pretekstem do licznych insynuacji. Podlegając procesowi reedukacji przez trzy kolejne lata Hila pracował jako portier w zakładach drobiarskich znajdujących się w dzielnicy Lapraka w Tiranie. Warto zaznaczyć, że we wspomnianym czasie zakazano mu malowania jakichkolwiek obrazów.

W roku 1980 Edi Hila zaczął wykonywać pracę ilustratora na potrzeby czasopisma naukowego Horizon, natomiast osiem lat później został wykładowcą w Akademii Sztuk Pięknych mieszczącej się w Tiranie. W 1999 roku zdobył nawet tytuł profesora. Warto zaznaczyć, że wpływ tego artysty na współczesne mu pokolenie był ogromny, co utrwaliło się w postaciach takich jak Anri Sala, Adrian Paci czy późniejszy premier Albanii Edi Rama.

W 1993 roku Hila pełnił także funkcję dziekana wydziału sztuki. Stało się jednak tak, że w przełomowych latach dziewięćdziesiątych bohater tego akapitu wyemigrował do Florencji, gdzie postanowił się osiedlić na stałe. Właśnie wtedy Hila brał czynny udział w wielu wystawach — nie tylko w Tiranie ale również tych organizowanych w zachodniej części Starego Kontynentu. Jego prace można było podziwiać na przykład na weneckim Biennale (1999), w Londynie oraz w Karlsruhe. Z kolei w 2018 roku Muzeum Sztuki Nowoczesnej zlokalizowane w Warszawie otworzyło niesamowitą wystawę obrazów oraz szpiców Hili. Ciekawostką dla niektórych może być fakt, że Mariusz Szczygieł napisał opowiadanie na temat tego artysty, które ukazało się w książce o tytule „Nie ma”. 

Ani Sala, jego kolory i wiele więcej!

Anri Sala to artysta o niekwestionowanym, ogromnym talencie. Zdobywał on swoje wykształcenie w latach od 1992 do 1996 w albańskiej Akademii Sztuk Piętnych. Rozwijał również swoje umiejętności wideo w Ecole Nationale des Arts Décoratifs w Paryżu oraz w dziedzinie reżyserii w Le Fresnoy-Studio National des Arts Contemporains w Tourcoing. Obecnie mieszka i tworzy w stolicy Francji.

Jego instalacja wideo zatytuowana „Dammi i colori” („Daj mi kolory”) została eksponowana w renomowanej Tate Modern w Londynie, ukazując kolorową transformację Tirany w 2003 roku. Praca zawierała także rozmowę z burmistrzem albańskiej stolicy, Edim Ramą, który pozostaje bliskim przyjacielem artysty i mocodawcą tej metamorfozy. Anri Sala brał udział w ROUNDTABLE: 9. Biennale w Gwangju w 2012 roku.

Jego film „Odpowiedz mi” (2008) został sfilmowany w kopule geodezyjnej w Berlinie, zainspirowanej Buckminsterem Fullerem, będącej w przeszłości wieżą obserwacyjną NSA na Teufelsbergu (po polsku: Diabelskiej Górze).

Reprezentując Francję, Sala wziął udział w Biennale w Wenecji w 2013 roku. Kolejne jego dzieła, takie jak „Le Clash” (2010), „Tlatelolco Clash” (2011) i „Doldrum” (2014), zostały zaprezentowane jako instalacje mieszane w Gemeentemuseum Den Haag, a w listopadzie 2014 roku artysta zdobył nagrodę Vincent.