Sztuka średniowiecza — fascynacja nieznanym

W historii sztuki terminu „średniowiecze” używa się do określania dzieł, które powstały pomiędzy końcówką IV i V wieku, a początkiem XV stulecia. W tak dawnych czasach zawsze koncertowano się przede wszystkim na Europie. Sztuka średniowiecza jest w pewnym stopniu izolowana badawczo i nierzadko niedoceniana przez ludzi. Wszystko dlatego, iż pozostaje ona owiana nutą tajemniczości, a całe jej piękno zaklęte jest w brzydocie. W porównaniu ze sztuką pochodzącą z Bliskiego Wschodu lub Afryki wydaje się ona pokraczna i dziwna. Czy to jednak oznacza, że faktycznie należy ją ignorować? Absolutnie nie!

Pułapki w sztuce średniowiecznej

Dziś mamy pewność, że istnieją pewne pułapki w pojęciu „sztuka średniowiecza”. Wynika to z faktu, iż pojęcie to odnosi się do tysiąca lat istnienia ludzkości. Te dwa niepozorne słowa starają się więc ujednolicić tak ogromny okres, że wydaje się to wręcz groteskowe. Niemniej jednak nie ma żadnego innego terminu, który sprawdziłby się w tym przypadku lepiej. 

Co więcej, każdy z nas ma w swojej głowie własne idee, odnoszące się do artyzmu średniowiecznego. Prawda jest taka, że najprawdopodobniej każde z tych wyobrażeń jest… błędne. Musi być ono bowiem nieustannie modyfikowane i uzupełnianie. Dopiero z taką świadomością można spróbować mocniej uzasadnić stosowanie pojęcia „średniowiecze” oraz jego implikację. 

Ostatecznie wydaje się to znacznie mniej właściwe w odniesieniu do tradycyjnych nazw różnorakich stylów. Mowa oczywiście o stylistyce romańskiej i gotyckiej. W największym uproszczeniu: styl romański znaczy tyle, co okrągły łuk, gotówki zaś — łuk szpiczasty. Ludzie starają się wszystko to odnosić zarówno do architektury, jak i obrazów olejnych, rzeź i innych przejawów sztuki średniowiecznej. Jest to działanie mocno intuicyjne, ale niestety niezupełnie właściwe i poprane. 

Wyróżniki sztuki średniowiecznej

Jeśli mowa o architekturze, wydaje się, iż wspólną płaszczyzną jest to, że we wspominanych tutaj wiekach, architektura sakralna była największym priorytetem. Jednak wznoszono wówczas także reprezentacyjne budowle o przeznaczeniu świeckim, w tym nie tylko zamki, fortyfikacje i obiekty urbanistyczne, ale również artystycznie zaprojektowane warownie, pałace i rezydencje szlacheckie, z których niestety zachowało się bardzo mało. To z kolei skutecznie zawęża spojrzenie na ten konkretny aspekt sztuki tamtego okresu. 

Niemniej jednak można mówić z powodzeniem, że większość energii została ulokowana w budowie oraz przebudowie najróżniejszych kościołów, klasztorów i katedr. W konsekwencji ta właśnie w dziedzina pozwala określić największe osiągnięcia inżynierii budowlanej średniowiecza.

Sytuacja jest podobna w kontekście sztuk wizualnych: nie ma wątpliwości, iż były świeckie motywy obrazkowe, jakie dekorowały zamki i pałace, czy też np. ratusze. Jednak zdecydowanie największą część dzieł malarskich można przypisać do sfery sakralnej. Również w tym przypadku należy wspomnieć, iż zaledwie niewielka ich część, szacowana na pięć do dziesięciu procent, całości, co kiedyś istniało, przetrwała do obecnych czasów.

Sztuka średniowiecza a nieścisłości

Istnieje jeszcze jeden aspekt wart tego, aby go rozważyć. Mianowicie chodzi o to, że to co zostało zachowane do dziś, w większości nie jest ani na swoim pierwotnym miejscu, ani w pierwotnym stanie. Niezliczone średniowieczne dzieła sztuki są obecnie wystawiane i oglądane w najróżniejszych muzeach na świecie — zarówno tych bardzo prestiżowych, jak Luwr, jak i takich mniej znanych. 

W jakimś sensie jest to wspaniałe i godne pochwały. W końcu sprawia to, iż mamy szansę je studiować w ten sposób, ponieważ pozostają chronione. Jednocześnie odizolowanie tych obrazów przeszłości od dawnego kontekstu czynią ją dla wielu trudną do zrozumienia. Mamy co prawda możliwość patrzenia na rzeźbę z XIII wieku, ale nie mamy szans pojęcia w pełni jej znaczenia, gdy pozostaje ona tak mocno wyrwana z kontekstu. 

Średniowiecze zdecydowanie jest jednym z najbardziej fascynujących momentów w historii sztuki. Z tego względu w kolejnych artykułach poświęcę tej epoce nieco uwagi. Warto wspomnieć, że tej okres w dziejach został mocno zniekształcony. Najpierw prawdę przeinaczyli przedstawiciele epoki wiktoriańskiej, a potem te kłamliwe stereotypy były powtarzane przez wieki, aż w końcu zainteresowało się nimi Hollywood. W konsekwencji narosło wiele nieprawdziwych przekonań o średniowieczu. Najwyższy czas to wszystko choćby odrobinę odczarować!