Kto decyduje o tym, że dany obraz jest wartościowy?

Odpowiedź na to pytanie nie jest ani prosta ani jednoznaczna, ponieważ zależy od wielu czynników, w tym od kwestii dość płynnej, czyli subiektywnego odczucia estetyki, ale również historycznego kontekstu i po prostu wartości rynkowej.

Istnieje powszechne przekonanie, iż wartość dzieła sztuki pozostaje uzależniona od jego piękna. Jednak piękno jest pojęciem subiektywnym, co przekłada się na fakt, że to co jedni uznają za piękne, inna grupa odbiorów może postrzegać jako brzydkie.

Historyczny kontekst

Wartość danego dzieła sztuki bardzo często związana jest także z jego historycznym kontekstem. Oznacza to, iż obrazy, które są ważne dla określonej kultury lub epoki, zwykle uznaje się za wybitne.

Na wartość historyczną dzieła sztuki mogą wpływać następujące czynniki:

  1. Epoka — dzieła namalowane w istotnych momentach historycznych, takich jak np. renesans, barok czy czas impresjonizmu, są często uważane za wartościowsze;
  2. Artysta — nie jest tajemnica, że płótna zamalowane przez znanych artystów, takich jak np. Leonardo da Vinci, Michał Anioł czy Rembrandt, uznaje się za istotniejsze;
  3. Temat — obrazy, na których zaprezentowano ważne wydarzenia lub postaci historyczne, zwykle więcej osób postrzega jako warte uwagi;
  4. Wartość symboliczna — prace, które mają głębokie znaczenie symboliczne lub religijne, mają większe szanse na zyskanie większej wartości.

Oto kilka przykładów obrazów, których wartości na ten moment nie da się już podważyć:

  • „Mona Lisa” Leonarda da Vinci (1503-1506) — jest to jeden z najbardziej znanych obrazów na świecie, jaki powszechnie uważa się za arcydzieło renesansu;
  • „Pieta” Michała Anioła (1499-1500) — to monumentalny posąg, który przedstawia Matkę Bożą trzymającą na kolanach martwego Jezusa Chrystusa. Jest to jedno z najsłynniejszych dzieł sztuki na świecie, jakie jednocześnie stanowi symbol cierpienia i miłości;
  • „Gwiazda nocy” Vincenta van Gogha (1889) — jeden z najbardziej rozpoznawalnych obrazów utrzymanych w stylu impresjonistycznym, który przedstawia nocne niebo nad miastem Saint-Rémy-de-Provence.

Wartość historyczna dzieła sztuki zostaje zwykle określona przez ekspertów z dziedziny sztuki, którzy posiadają szeroką wiedzę i duże, wieloletnie doświadczenie w tym zakresie. Jednak ostateczna ocena wartości historycznej danej pracy zależy przede wszystkim od odbiorców, a ci mogą mieć na ten temat skrajnie różne opinie. 

Oprócz wyżej opisanych czynników, na wartość dzieła sztuki może wpływać również to, w jakim stanie się ono zachowało. Obrazy, które są w dobrej kondycji, najczęściej uważa za bardziej wartościowe niż płótna, jakie uległy licznym uszkodzeniom.

Wartość danego obrazu wynika również z jego unikalności. Dzieła, będące jedynymi lub jednymi z niewielu znanych prac danego artysty, zwykle dostają więcej punktów w ogólnej ocenie ich wartości.

Ostatecznie więc trzeba jasno zaznaczyć, że wartość dzieła sztuki jest kwestią subiektywną i może być oceniana na różne sposoby.

Wartość rynkowa, czyli co to takiego?

Koniec końców wartość dzieła sztuki zostaje określona też przez rynek. Obrazy, jakie są poszukiwane przez kolekcjonerów i sprzedawane za wysokie ceny, w powszechnej opinii zostają uznane za ważniejsze i również droższe, a niekiedy wręcz bezcenne.

Na wartość rynkową dzieła sztuki mogą wpływać następujące czynniki:

  1. Popyt — im większy popyt na dane dzieło sztuki, tym wyższa jest jego wartość rynkowa;
  2. Podaż — im mniejsza podaż danego dzieła sztuki, tym jego wartość na rynku bardziej wzrasta;
  3. Stan zachowania — obrazy, które pozostaną w dobrym lub przynajmniej zadowalającym stanie, posiada wartość większą od innych, jakie noszą na sobie wyraźne oznaki śladu zęba czasu;
  4. Unikalność — im obraz rzadszy, tym wartościowszy.

Do przykładów obrazów o bardzo wysokiej wartości rynkowej należą:

  • „Salvator Mundi” Leonarda da Vinci (1500-1519) — jest to dzieło, które został sprzedane w 2017 roku za rekordową kwotę 450,3 mln dolarów.
  • „Igrzyska olimpijskie” Pierre’a-Auguste’a Renoira (1874) — sprzedane w 1999 roku za kwotę 78,1 mln dolarów;
  • „Noc gwiaździsta” Vincenta van Gogha (1889) — płótno sprzedane w 2015 roku za kwotę 82,5 mln dolarów.

Wartość rynkowa danego obrazu jest także określana przez aukcje sztuki, na których dzieła te są wystawiane na sprzedaż. Ostatecznie jednak wszystko zależy od popytu i podaży jakie w danej chwili są na rynku.

Trzeba także pamiętać, że wartość rynkowa obrazów ulega zmianom, na co wpływa upływający czas. Obrazy, które uważa się za modne lub popularne, osiągają nierzadko bardzo wysokie ceny na aukcjach. Jednak dzieła, wokół jakich zainteresowanie spada, zazwyczaj na wartości tracą.

Wartość rynkowa w świecie sztuki warunkowana jest też czynnikami zewnętrznymi, takimi jak sytuacja gospodarcza, czy też polityczna. Na przykład w czasie kryzysów gospodarczych wartość dzieł sztuki najczęściej spada. 

Kto więc decyduje, że dany obraz jest wartościowy?

W ostatecznym rozrachunku to od odbiorcy dzieła sztuki zależy, czy uzna je za wartościowe, czy też wręcz przeciwnie. Jednak jego ocena jest często kształtowana przez czynniki zewnętrzne, takie jak historia sztuki, rynek sztuki i osobiste preferencje, co już zostało wyjaśnione w tym artykule.

Rozwijając temat tego, co sprawia, że odbiorca postrzega dany obraz w określony sposób, warto dodać, że nie bez znaczenia są tutaj kwestie takie jak choćby zdanie ekspertów. Oprócz odbiorców dzieła, ważną rolę w ocenie jego wartości odgrywają również specjaliści z dziedziny sztuki. To właśnie oni posiadają właściwą wiedzę i doświadczenie, co pozwala im obiektywnie opisać daną pracę pod kątem jej historycznego kontekstu, techniki oraz estetyki.

Ocena wartości dzieła sztuki jest więc — jak widać — złożonym procesem, który może być kształtowany przez wiele elementów. 

Kwestia estetyki — co warto wiedzieć?

Na ocenę estetyczną dzieła sztuki mogą wpływać różne czynniki, w tym:

  • kolory  — ponieważ mają one zdolność wywoływania określonych emocji i wrażeń. Na przykład ciepłe barwy, takie jak czerwień i pomarańcz, postrzega się jak energiczne i żywe, podczas gdy zimne kolory, np. niebieski i zielony, mogą być postrzegane jako uspokajające oraz relaksujące;
  • konfiguracja, czyli sposób, w jaki elementy są rozmieszczone w obrębie obrazu. Na przykład kompozycje symetryczne odbiera się zazwyczaj jako harmonijne i uporządkowane, natomiast te asymetryczne wzbudzają wrażenie dynamiczności i bywa, że bardziej interesują odbiorcę;
  • technika, a więc to, w jaki spsób obraz został wykonany. Na przykład obrazy namalowane realistycznie mogą być postrzegane jako bardziej rzeczywiste i przekonujące, a te abstrakcyjne w formie oryginalnych i kreatywnych. 

Warto również wspomnieć, iż wartość obrazu może być kształtowana też poprzez jego kontekst kulturowy, czyli przez to, w jakiej kulturze zostało stworzone i jak było odbierane przez odbiorców w tej dokładnie kulturze. Na przykład obrazy przedstawiające religijne sceny mogą być postrzegane jako bardziej wartościowe w kulturach religijnych, jednocześnie pozostawiając niedocenione w kręgach ateistycznych. 

Oprócz wartości obiektywnej, dzieło sztuki może również mieć wartość osobistą dla danej osoby. Zwykle jest to związane z prywatnymi przeżyciami lub wspomnieniami związanymi z konkretnym obrazem.

Ponadto wraz z rozwojem technologii, zmieniają się także sposoby, w jakie ludzie postrzegają i oceniają szeroko pojętą sztukę. Przykładem może być tutaj bum cyfryzacji, jaki umożliwił tworzenie nowych form sztuki, które nie byłyby realne wieki temu. 

W związku z tym, że zagadnienie jakim jest wartość dzieła sztuki to sprawa tak złożona, nie ma jednej, uniwersalnej odpowiedzi na pytanie, kto decyduje o tym, czy dane dzieło jest wartościowe? Odpowiedź ta może bowiem być inna dla każdego odbiorcy, jednocześnie zależąc od różnych czynników, takich jak osobiste preferencje, doświadczenie, wiedza i kontekst kulturowy. Niektórzy ludzie mogą być przekonani, że wartość obrazu wynika wyłącznie z jego estetyki. Inni mogą z kolei uważać, że pozostaje to uzależnione np. od jego historycznego kontekstu lub wartości osobistej. Jeszcze inni mogą być przekonani, że o wartości tej decydują wszystkie te kwestie jednocześnie.