Caravaggionizm — romantyczne światłocienie i intensywne kolory

Czym właściwie jest caravaggionizm? Otóż jest to jedna z ciekawszych formuł stylistycznych, jakie pojawiły się w malarstwie barokowym. Ta wyjątkowa estetyka została niejako odkryta na początku XVII wieku. Była ona kontynuowana przez włoskich artystów, którzy z przyjemnością naśladowali poczynania Michelangelo Merisi da Caravaggio. Stąd też nazwa tego kierunku. 

Warto w tym miejscu nadmienić, że Caravaggio aktywnie działał w latach 1593-1610. Można było go spotkać między innymi w Rzymie, Neapolu, a także na Sycylii i Malcie. Na jego obrazach olejnych wyraźnie widać, że zrezygnował on z czczenia piękna ciała ludzkiego. Właściwie z powodzeniem można mówić o tym, że całkowicie się on jego wyrzekł. Realizm w obrębie swoich dzieł podkreślał on przy pomocy wyrazistego światłocienia. Artysta ten także łączył ze sobą w niezwykły sposób formę fizyczną z warstwą psychologiczną tworzonej przez siebie treści. Nie powinno zatem dziwić nikogo to, co wpłynęło na tak wielką popularność jego indywidualnego stylu.

Jakie cechy charakterystyczne ma caravaggionizm?

Caravaggionizm przede wszystkim nie był mdły, a jego cechy wyróżniały się na tle cech innych, współczesnych mu nurtów w sztuce. Gdybym spróbował sprowadzić sprawę do parteru, to powiedziałby, że caravaggionizm był schabowym na talerzu, a inne stylistyki potraktowałbym jako alegorię ziemniaków i mizerii. Ten wyłom w barokowym malarstwie był konkretny, miał ostro zarysowane brzegi i to z pewnością właśnie to spowodowało, że tak mocno zadziałał on na wyobraźnię szerokiego grona artystów. 

Co zatem zatem budowało indywidualny charakter nurtu, jakim był caravaggionizm? Otóż wśród najważniejszych jego cech, należałoby wymienić między innymi zdecydowaną grę światłocieni, bardzo bezpośrednie skróty perspektywiczne oraz używanie farb w bardzo intensywnych barwach. Na tego typu obrazach można dostrzec mocną dominację koloru czerwonego, a także czerni oraz brązów. 

Postaci ukazywane zwykle były na pierwszym planie. Za nimi zaś rozciągało się ciemne, lekko przerażające i mroczne tło. W zasadzie wszystkie zabiegi w zakresie podkreślania naturalizmu oraz iluzji były jak najbardziej w porządku. Oczywiście główną tematyką, jaka poruszana była przez artystów działających w ramach tego nurtu, było obrazowanie scen biblijnych. Niekiedy ilustrowano też nieco dziwaczne sceny rodzajowe. Przykład? Mogły być to na przykład przedstawienia chwil, gdy wróżono komuś z dłoni, blefowano w trakcie gier karcianych lub w najlepsze imprezowano w tawernach. Pod tym konkretnym względem niemal wszystkie chwyty były dozwolone. 

Poszczególne fazy rozwoju omawianej stylistyki

Tak naprawdę rozwijanie się caravaggionizmu można podzielić na trzy bardzo konkretne fazy. Pierwsza z nich skupia się wokół pierwszych dziesięciu lat siedemnastego stulecia i zostaje zamknięta śmiercią swojego twórcy. Malarze, którym ta stylistyka odpowiadała, zrzeszali się głównie w Rzymie i w Neapolu. Artyści, o których wspominam to między innymi Bartolomeo Manfredi, Giovanni Baglione, Orazio Gentileschi, Giovanni Battista Caracciolo oraz Artemisia Gentileschi. Zdecydowana większość z wymienionych przeze mnie person, miała okazje osobiście zamienić kilka słów z samym Caravaggio. 

W fazie drugiej, której rozwój przypada na lata dwudzieste XVII wieku, w twórczości tego typu wciąż występowała tzw. maniera tenebrosa, czyli sposób dotyczący tworzenia kompozycji obrazu w taki sposób, aby tonął on w ciemnych tonacjach, a ludzkie postacie i przedmioty zdawały się wyłaniać z tegoż mroku. Wszystko to było możliwe dzięki zastosowaniu bardzo wyrazistego światłocienia, który był najbardziej charakterystycznym elementem tego nurtu. W fazie drugiej popularność caravaggionizmu wkroczyła do kolejnych państw — głównie do Holandii, Flamandii, Hiszpanii oraz Francji. 

W fazie trzeciej międzynarodowy wizerunek tego stylu w sztuce poszerzał się jeszcze bardziej. Wzbudzał on coraz większe zainteresowanie wśród artystów z niemalże całej Europy Zachodniej i Południowej. Do dziś patrząc na barokowe dzieła malarskie, te zachowane w ramach caravaggionizmu w widoczny sposób wyróżniają się na tle pozostałych. 

Główni przedstawiciele nurtu

Nazwisk, które można przytoczyć w tym akapicie są dziesiątki. Dlatego najlepiej będzie podzielić przedstawicieli według państw, z których to oni pochodzili. 

Włochy: Baglione, Borgianni, Battista Caracciolo, Cecco del Caravaggio, Gramatica, Gentileschi, Manfredi, Novelli, Pensionante del Saraceni, Mattia Preti, Carlo Saraceni, Serodine, Lionello Spadai Artemisia Gentileschi;

Flandria (kraina historyczna zlokalizowana na terenie trzech państw: Belgii, Francji i Holandii): Jan Cossiers, Douffet, Louis Finson, Rombouts oraz Gerard Seghers;

Niemcy: przede wszystkim Johann List i Johann Karl Loth.

Poza tym wielu przedstawicieli tego wyjątkowego stylu malarskiego można namierzyć również w Holandii, Francji oraz Hiszpanii. Mam nadzieję, że artykuł się Państwu podobał i pozwolił spojrzeć na sztukę z nieco innej perspektywy.